صفحه 430

مسئله 184- يكى از گناهان بزرگ در اسلام مكر و خدعه با مسلمانان است و كراراً در قرآن شريف علاوه بر اينكه آن را حرام مى‏داند گوشزد مى‏كند كه مكر مكركننده، به خودش باز مى‏گردد:

«وَ لا يَحيقُ الْمَكْرُ السَّىِ‏ءُ الّا بِاهْلِهِ»[1]

«و نيرنگ زشت، جز دامان صاحبش را نگيرد.»

و آن اقسامى دارد:

الف) مكر و خدعه با خداوند تبارك و تعالى نظير مكر و خدعه در تضعيف دين و افرادى كه وابسته به دين هستند، نظير علما و متّقين و نظير تقلّب در قانون، مثل آنچه در مورد اصحاب سبت كه در قرآن آمده است، و اين قسم مكر در ميان مردم زياد ديده مى‏شود، و حيله‏هايى كه در حلال كردن حرام نظير خوردن ربا و فرار نمودن از واجبات نظير فرار از خمس و از حقوق ديگران و محروم كردن وارث بدون جهت از ارث و محروم نمودن زوجه از مهريه به‌كار برده مى‏شود كه از مصاديق همين مكر و خدعه و تقلّب در قانون است.

ب) مكر و خدعه براى جلب مال ديگران، يا ضايع نمودن حقوق ديگران نظير غش در معاملات و فريب دادن مردم در معاملات كه اين قسم علاوه بر اينكه حرام است، حقّ‌النّاس نيز مى‏باشد و به حقّ‌النّاس در اسلام زياد اهميّت داده شده است.

ج) مكر و خدعه در ضايع نمودن عرض و آبروى ديگران و يا ايجاد دشمنى ميان مسلمانان و امثال اينها كه اين صورت گرچه ضمان‏آور نيست، ولى گناهش از قسم دوّم بزرگتر است.

د) مكر و خدعه در جلب منافع و احراز شخصيّت بدون اينكه ضررى براى كسى داشته باشد، و اين قسم مكر و خدعه اگر حرامى بر آن مترتّب نباشد نظير دروغ يا غيبت و امثال آن، جايز است، ولى مسلمان از اين كارها نمى‏كند.

مسئله 185- مكر و خدعه با كفّار غيرحربى (كفّارى كه با مسلمان‌ها در جنگ نيستند) جايز نيست و فرقى در صورى كه ذكر شد بين مسلمان و كافر غيرحربى نيست و چنان‌که مكر و خدعه با مسلمانان از جهت اخوت و برادرى بدتر از خدعه با كفّار است، مكر و خدعه با كفّار از جهتى

صفحه 431

ديگر بدتر از خدعه با مسلمانان است و آن جهت، خدشه‏دار شدن صفا و پاكى و راستى و درستى اسلام و مسلمانان است، امّا مكر و خدعه با كافر حربى نظير صهيونيست‌ها در زمان ما كه در حالت جنگ با اسلام و مسلمان‌ها مى‏باشند جايز، بلكه مكر و خدعه با آنها يك نوع حربه است كه مسلمان بايد داشته باشد.

مسئله 186- توبۀ مكر و خدعه اگر مربوط به اموال باشد علاوه بر توبه، بايد حقّ ديگران را ادا كند و اگر مربوط به آبروى ديگران باشد و به گوش آنان رسيده باشد، بايد از آنها رضايت بطلبد، و اگر هیچ‌یک نباشد، صرف پشيمانى كافى است، ولى اگر بتواند جبران خسارت كند، مثل تبليغ دين در جايى كه تضييع دين نموده باشد و يا تعريف افرادى كه با آنان خدعه و مكر نموده است و دعا و استغفار براى آنها، بايد جبران كند.